Литиум батерей 2019 оны химийн салбарт Нобелийн шагнал хүртлээ!

2019 оны химийн салбарын Нобелийн шагналыг литийн батерейны салбарт оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлэн Жон Б.Гүүдефф, М.Стэнли Уиттингем, Акира Ёшино нар хүртлээ.

1901-2018 оны химийн салбарын Нобелийн шагналыг эргэн харахад
1901 онд Жейкобс Хенрикс Вантов (Нидерланд): "Химийн кинетикийн хууль ба уусмалын осмосын даралтыг нээсэн."

1902, Херман Фишер (Герман): "Сахар ба пурины нийлэгжилтэнд ажиллана."

1903 онд Сфант Август Аррениус (Швед): "Иончлолын онолыг санал болгосон."

1904 онд Сэр Уильям Рэмси (Их Британи): "Агаар дахь үнэт хийн элементүүдийг олж илрүүлж, элементүүдийн үелэх систем дэх байр суурийг тодорхойлсон."

1905 онд Адольф фон Байер (Герман): "Органик будагч бодис ба устөрөгчжүүлсэн үнэрт нэгдлүүдийн судалгаа нь органик хими болон химийн үйлдвэрлэлийн хөгжилд түлхэц өгсөн."

1906 онд Хенри Мойсан (Франц): "Фторын элементийг судалж, ялгаж, түүний нэрэмжит цахилгаан зуухыг ашигласан."

1907, Эдвард Бюхнер (Герман): "Биохимийн судалгаа, эсгүй исгэх нээлтийн чиглэлээр ажилласан."

1908 онд Эрнест Рутерфорд (Их Британи): "Элементүүдийн хувирал ба радиохимийн талаархи судалгаа."

1909, Вильгельм Оствальд (Герман): "Катализ ба химийн тэнцвэрийн үндсэн зарчмууд ба химийн урвалын хурдны талаархи судалгааны ажил."

1910 онд Отто Уоллах (Герман): "Алицикл нэгдлүүдийн салбарт анхдагч ажил нь органик хими болон химийн үйлдвэрлэлийн хөгжлийг ахиулсан."

1911 онд Мари Кюри (Польш): "Радиум ба полоний элементүүдийг нээж, радийг цэвэршүүлж, энэ гайхалтай элемент болон түүний нэгдлүүдийн шинж чанарыг судалжээ."

1912 онд Виктор Гринард (Франц): "Гринардын урвалжийг зохион бүтээсэн";

Пол Сабатье (Франц): "Нарийн металлын нунтаг байгаа нөхцөлд органик нэгдлүүдийг устөрөгчжүүлэх аргыг зохион бүтээсэн."

1913 онд Альфред Вернер (Швейцарь): "Молекул дахь атомын холболтыг судлах, ялангуяа органик бус химийн чиглэлээр".

1914 онд Теодор Вильям Ричардс (АНУ): "Олон тооны химийн элементийн атомын жинг нарийн тодорхойлох."

1915 онд Ричард Вилстедт (Герман): "Ургамлын пигментийн судалгаа, ялангуяа хлорофиллийн судалгаа".

1916 онд ямар ч шагнал гардуулаагүй.

1917 онд ямар ч шагнал гардуулаагүй.

1918 онд Германы Фриц Хабер "энгийн бодисоос аммиакийн нийлэгжилтийн судалгаа" хийсэн.

1919 онд ямар ч шагнал гардуулаагүй.

1920, Вальтер Нернст (Герман): "Термохимийн судалгаа."

1921 онд Фредерик Содди (Их Британи): "Цацраг идэвхт материалын химийн шинж чанарын талаарх хүмүүсийн ойлголт, изотопын гарал үүсэл, шинж чанарыг судлахад оруулсан хувь нэмэр."

1922 онд Фрэнсис Астон (Их Британи): "Масс-спектрометр ашиглан цацраг идэвхт бус элементүүдийн олон тооны изотопуудыг илрүүлж, бүхэл тооны хуулийг тодорхой болгосон."

1923 онд Фриц Прегель (Австри): "Органик нэгдлүүдийн микроанализийн аргыг бий болгосон."

1924 онд ямар ч шагнал гардуулаагүй.

1925 онд Ричард Адольф Зигмунд (Герман): "Коллоид уусмалын гетероген шинж чанарыг тодруулж, холбогдох аналитик аргуудыг бий болгосон."

1926 онд Теодор Сведберг (Швед): "Төвлөрсөн бус системийн судалгаа."

1927 онд Heinrich Otto Wieland (Герман): "Цөсний хүчил ба холбогдох бодисын бүтцийн судалгаа."

1928 он, Адольф Вендаус (Герман): "Стероид дааврын бүтэц, тэдгээрийн витаминтай харьцах тухай судалгаа."

1929 онд Артур Харден (Их Британи), Ханс фон Эйлер-Шерпин (Герман): "Сахар болон исгэх ферментийн исгэх судалгаа."

1930, Ханс Фишер (Герман): "Гем ба хлорофилийн найрлагыг судлах, ялангуяа гемийн нийлэгжилтийг судлах."

1931 онд Карл Бош (Герман), Фридрих Бергиус (Герман): "Өндөр даралтын химийн технологийг зохион бүтээх, хөгжүүлэх."

1932 онд Ирвинг Ланмер (АНУ): "Гадаргуугийн химийн судалгаа ба нээлт."

1933 онд ямар ч шагнал гардуулаагүй.

1934 онд Харолд Клэйтон Юри (АНУ): "Хүнд устөрөгчийг нээсэн."

1935 онд Фредерик Йорио-Кюри (Франц), Ирен Йорио-Кюри (Франц): "Шинэ цацраг идэвхт элементүүдийг нийлэгжүүлсэн."

1936 он, Питер Деби (Нидерланд): "Диполь моментууд болон хийн дэх рентген туяа, электронуудын дифракцийг судлах замаар молекулын бүтцийг ойлгох."

1937, Уолтер Хаворт (Их Британи): "Нүүрс ус ба витамин С-ийн судалгаа";

Пол Келлер (Швейцарь): "Каротиноид, флавин, А витамин, В2 витамины судалгаа".

1938 он, Ричард Кун (Герман): "Каротиноид ба витамины талаархи судалгаа."

1939 онд Адольф Бутнант (Герман): "Бэлгийн дааврын талаархи судалгаа";

Лавослав Рузицка (Швейцарь): "Полиметилен ба түүнээс дээш терпенүүдийн судалгаа."

1940 онд ямар ч шагнал гардуулаагүй.

1941 онд ямар ч шагнал гардуулаагүй.

1942 онд ямар ч шагнал гардуулаагүй.

1943 онд Жорж Дехевеси (Унгар): "Изотопыг химийн процессыг судлахад мөшгигч болгон ашигладаг."

1944 онд Отто Хан (Герман): "Хүнд цөмийн задралыг нээ."

1945 онд Алтури Илмари Вертанен (Финлянд): "Хөдөө аж ахуй, шим тэжээлийн химийн судалгаа, шинэ бүтээл, ялангуяа тэжээл хадгалах арга."

1946 онд Жеймс Б.Сумнер (АНУ): "Ферментүүд талсжих боломжтой болохыг олж мэдсэн";

Жон Ховард Нортроп (Америкийн Нэгдсэн Улс), Вэнделл Мередит Стэнли (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Өндөр цэвэршилттэй фермент, вирусын уураг бэлтгэсэн."

1947 онд Сэр Роберт Робинсон (Их Британи): "Биологийн чухал ач холбогдолтой ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүн, ялангуяа алкалоидуудын талаархи судалгаа."

1948 онд Арне Тисселиус (Швед): "Электрофорез ба шингээлтийн шинжилгээ, ялангуяа ийлдсийн уургийн цогц шинж чанарын талаархи судалгаа."

1949 онд Уильям Геок (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Химийн термодинамикийн салбарт оруулсан хувь нэмэр, ялангуяа хэт бага температурт бодисыг судлахад оруулсан хувь нэмэр."

1950 онд Отто Диэлс (Баруун Герман), Курт Алдер (Баруун Герман): "диений синтезийн аргыг нээж, боловсруулсан."

1951 онд Эдвин Макмиллан (Америкийн Нэгдсэн Улс), Гленн Теодор Сиборг (АНУ): "трансураны элементүүдийг нээсэн."

1952 онд Арчер Жон Портер Мартин (Их Британи), Ричард Лоуренс Миллингтон Сингер (Их Британи): "Хуваалтын хроматографийг зохион бүтээсэн."

1953, Херманн Штаудингер (Баруун Герман): "Полимер химийн чиглэлээр хийсэн судалгааны үр дүн."

1954, Линус Паулинг (АНУ): "Химийн бондын шинж чанарыг судлах, түүнийг нарийн төвөгтэй бодисын бүтцийг боловсруулахад ашиглах".

1955 онд Винсент Дивиньо (АНУ): "Биохимийн ач холбогдол бүхий хүхэр агуулсан нэгдлүүдийн судалгаа, ялангуяа пептидийн гормоны синтезийг анх удаа хийсэн."

1956 онд Кирилл Хиншелвуд (Их Британи), Николай Семенов (ЗХУ): "Химийн урвалын механизмын судалгаа."

1957, Александр Р.Тодд (Их Британи): "Нуклеотид ба нуклеотидын коэнзимийг судлах чиглэлээр ажилладаг."

1958, Фредерик Сэнгер (Их Британи): "Уургийн бүтэц, найрлагыг судлах, ялангуяа инсулины судалгаа".

1959 онд Ярослав Херовский (Чех): "полярографийн шинжилгээний аргыг нээж, боловсруулсан."

1960 онд Виллард Либби (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Археологи, геологи, геофизик болон бусад салбаруудад өргөн хэрэглэгддэг нүүрстөрөгчийн 14 изотопыг ашиглан болзоо тогтоох аргыг боловсруулсан."

1961 он, Мелвин Калвин (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Ургамал нүүрстөрөгчийн давхар ислийг шингээх судалгаа."

1962 онд Макс Перутз Их Британи, Жон Кендру нар "бөмбөрцөг уургийн бүтцийн судалгаа" хийсэн.

1963, Карл Зиглер (Баруун Герман), Гурио Натта (Итали): "Полимер хими ба технологийн салбарын судалгааны үр дүн."

1964 онд Дороти Кроуфорд Ходкин (Их Британи): "Биохимийн зарим чухал бодисын бүтцийг шинжлэхийн тулд рентген туяаны технологийг ашиглах нь."

1965 онд Роберт Бернс Вүүдвард (АНУ): "Органик синтезийн гайхалтай амжилт."

1966 он, Роберт Мулликэн (АНУ): "Молекулын тойрог замын аргыг ашиглан химийн холбоо ба молекулын электрон бүтцийн талаархи үндсэн судалгаа."

1967 онд Манфред Эйген (Баруун Герман), Рональд Жорж Рэйфорд Норрис (Их Британи), Жорж Портер (Их Британи): "Богино энергийн импульс ашиглан урвалыг тэнцвэржүүлэх нь цочролын арга, өндөр хурдтай химийн урвалыг судлах."

1968 онд Ларс Онсагер (АНУ): "түүний нэрээр нэрлэгдсэн харилцан хамаарлыг нээж, эргэлт буцалтгүй үйл явцын термодинамикийн үндэс суурийг тавьсан."

1969 онд Дерек Бартон (Их Британи), Одд Хассел (Норвеги): "Тохиролтын тухай ойлголт, түүний химийн хэрэглээг боловсруулсан."

1970 онд Луиз Федерико Лелуар (Аргентин): "элсэн чихрийн нуклеотид ба нүүрс усны биосинтез дэх тэдгээрийн үүргийг нээсэн."

1971, Герхард Герцберг (Канад): "Молекулын электрон бүтэц, геометрийн судалгаа, ялангуяа чөлөөт радикалууд."

1972, Кристиан Б.Анфинсон (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Рибонуклеазын судалгаа, ялангуяа түүний амин хүчлийн дараалал ба биологийн идэвхит конформацийн хоорондын хамаарлыг судлах";

Стэнфорд Мур (Америкийн Нэгдсэн Улс), Уильям Ховард Стейн (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Рибонуклеазын молекулын идэвхтэй төвийн каталитик идэвхжил ба түүний химийн бүтцийн хоорондын хамаарлыг судлах."

1973 онд Эрнст Отто Фишер (Баруун Герман), Жеффри Вилкинсон (Их Британи): "Сэндвич нэгдлүүд гэж нэрлэгддэг металл-органик нэгдлүүдийн химийн шинж чанарын талаархи анхдагч судалгаа."

1974, Пол Флори (АНУ): "Полимер физик химийн онол, туршилтын үндсэн судалгаа."

1975, Жон Конфорт (Их Британи): "Ферментийн катализаторын урвалын стереохимийн судалгаа."

Владимир Прелог (Швейцарь): "Органик молекул ба урвалын стереохимийн судалгаа";

1976 он, Уильям Липскомб (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Борангийн бүтцийг судлах нь химийн бондын асуудлыг тайлбарлав."

1977 онд Илья Пригожин (Бельги): "Тэнцвэрт бус термодинамик, ялангуяа диссипатив бүтцийн онолд оруулсан хувь нэмэр".

1978 онд Питер Митчелл (Их Британи): "Биологийн энергийн дамжуулалтыг ойлгоход хувь нэмэр оруулахын тулд химийн нэвчилтийн онолын томъёог ашиглах нь."

1979 онд Герберт Браун (АНУ), Георг Виттиг (Баруун Герман): "Органик синтезийн чухал урвалж болгон бор агуулсан ба фосфор агуулсан нэгдлүүдийг тус тус боловсруулсан."

1980 онд Пол Берг (АНУ): "Нуклейн хүчлийн биохимийн судалгаа, ялангуяа рекомбинант ДНХ-ийн судалгаа";

Уолтер Гилберт (АНУ), Фредерик Сэнгер (Их Британи): "Нуклейн хүчлийн ДНХ-ийн суурийн дарааллыг тодорхойлох арга."

1981 онд Кеничи Фукуи (Япон), Род Хоффман (АНУ) нар: "Химийн урвал явагдахыг бие даасан онол боловсруулах замаар тайлбарла."

1982 онд Аарон Клюгер (Их Британи): "Болор электрон микроскопийг боловсруулж, биологийн чухал ач холбогдолтой нуклейн хүчил-уургийн цогцолборын бүтцийг судалсан."

1983 онд Хенри Тауб (АНУ): "Ялангуяа металлын цогцолбор дахь электрон дамжуулах урвалын механизмын судалгаа."

1984 онд Роберт Брюс Меррифилд (АНУ): "Хатуу фазын химийн синтезийн аргыг боловсруулсан."

1985 онд Герберт Хауптман (Америкийн Нэгдсэн Улс), Жером Карр (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Болор бүтцийг тодорхойлох шууд аргуудыг хөгжүүлэх гайхалтай амжилт."

1986 онд Дадли Хиршбах (Америкийн Нэгдсэн Улс), Ли Юанже (Америкийн Нэгдсэн Улс), Жон Чарльз Полани (Канад): "Химийн элементийн урвалын кинетик процессыг судлахад оруулсан хувь нэмэр."

1987 онд Дональд Крамм (АНУ), Жан-Мари Лэйн (Франц), Чарльз Педерсен (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Өндөр сонгомол бүтэцтэй харилцан үйлчлэлцэх чадвартай молекулуудыг боловсруулж, ашигласан."

1988 онд Жон Дизенхофер (Баруун Герман), Роберт Хубер (Баруун Герман), Хартмут Мишель (Баруун Герман): "Фотосинтезийн урвалын төвийн гурван хэмжээст бүтцийг тодорхойлох".

1989 онд Сидней Алтман (Канад), Томас Чех (АНУ): "РНХ-ийн катализаторын шинж чанарыг нээсэн."

1990 онд Элиас Жеймс Кори (АНУ): "Органик синтезийн онол, арга зүйг боловсруулсан."

1991 он, Ричард Эрнст (Швейцарь): "Өндөр нарийвчлалтай цөмийн соронзон резонансын (NMR) спектроскопийн аргуудыг хөгжүүлэхэд оруулсан хувь нэмэр."

1992 онд Рудольф Маркус (АНУ): "Химийн систем дэх электрон дамжуулах урвалын онолд оруулсан хувь нэмэр."

1993 онд Келли Муллис (АНУ): "ДНХ-д суурилсан химийн судалгааны аргуудыг боловсруулж, полимеразын гинжин урвал (ПГУ) боловсруулсан";

Майкл Смит (Канад): "ДНХ-д суурилсан химийн судалгааны аргуудыг боловсруулж, олигонуклеотид дээр суурилсан сайт руу чиглэсэн мутагенезийг бий болгоход хувь нэмэр оруулж, уургийн судалгааг хөгжүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулсан."

1994 онд Жорж Эндрю Эйлер (АНУ): "Карбокацийн химийн судалгаанд оруулсан хувь нэмэр."

1995 онд Пол Крутцен (Нидерланд), Марио Молина (АНУ), Фрэнк Шервуд Роуланд (АНУ): "Агаар мандлын химийн судалгаа, ялангуяа озон үүсэх, задрах судалгаа."

1996 Роберт Коул (Америкийн Нэгдсэн Улс), Харолд Крото (Их Британи), Ричард Смолли (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Фуллерентэй танилц."

1997 онд Пол Бойер (АНУ), Жон Уокер (Их Британи), Йенс Кристиан Ско (Дани): "Аденозин трифосфатын (ATP) синтез дэх ферментийн катализаторын механизмыг тодруулсан."

1998 онд Уолтер Коэн (АНУ): "нягт байдлын функциональ онолыг үндэслэсэн";

Жон Поп (Их Британи): Квантын химийн тооцооллын аргыг боловсруулсан.

1999 онд Ямид Зивелл (Египет): "Фемтосекунд спектроскопи ашиглан химийн урвалын шилжилтийн төлөвийг судлах."

2000 онд Алан Хайг (Америкийн Нэгдсэн Улс), МакДелмеад (Америкийн Нэгдсэн Улс), Хидеки Ширакава (Япон): "Дамжин дамжуулагч полимерүүдийг нээж, боловсруулсан."

2001 онд Уильям Стэндиш Ноулз (АНУ), Нойори Рёожи (Япон): "Хирлийн катализаторын устөрөгчжилтийн судалгаа";

Барри Шарплесс (АНУ): "Хираль катализаторын исэлдэлтийн судалгаа."

2002 онд Жон Беннетт Финн (АНУ), Коичи Танака (Япон): "Биологийн макромолекулуудыг тодорхойлох, бүтцийн шинжилгээ хийх аргуудыг боловсруулж, биологийн макромолекулуудын масс спектрометрийн шинжилгээнд зөөлөн десорбцийн ионжуулалтын аргыг бий болгосон";

Курт Виттрих (Швейцарь): "Биологийн макромолекулуудыг тодорхойлох, бүтцийн шинжилгээ хийх аргуудыг боловсруулж, цөмийн соронзон резонансын спектроскопи ашиглан уусмал дахь биологийн макромолекулуудын гурван хэмжээст бүтцийг шинжлэх аргыг бий болгосон."

2003 онд Питер Агре (АНУ): "Эсийн мембран дахь ионы сувгийг судлахад усны суваг олдсон";

Родерик МакКиннон (Америкийн Нэгдсэн Улс): "Эсийн мембран дахь ионы сувгийн судалгаа, ионы сувгийн бүтэц, механизмын судалгаа".

2004 онд Аарон Чеханово (Израиль), Аврам Хершко (Израиль), Оуэн Росс (АНУ): "убиквитинаар үүсгэгдсэн уургийн задралыг илрүүлсэн."

2005 онд Ив Шовин (Франц), Роберт Грубб (АНУ), Ричард Шрок (АНУ): "Органик синтез дэх метатезийн аргыг боловсруулсан."

2006 онд Рожер Корнберг (АНУ): "Эукариот транскрипцийн молекулын үндсэн дээр хийсэн судалгаа."

2007, Герхард Этер (Герман): "Хатуу гадаргуугийн химийн процессын судалгаа."

2008 онд Шимомура Осаму (Япон), Мартин Чалфи (Америкийн Нэгдсэн Улс), Чиан Юнжян (АНУ): "Ногоон флюресцент уураг (GFP) олж, өөрчилсөн."

2009 онд Венкатраман Рамакришнан (Их Британи), Томас Стейц (АНУ), Ада Жонат (Израиль): "Рибосомын бүтэц, үйл ажиллагааны талаархи судалгаа."

2010 Ричард Хек (АНУ), Негиши (Япон), Сузуки Акира (Япон): "Органик синтез дэх палладий-катализаторын холболтын урвалын судалгаа."

2011 онд Даниел Шехтман (Израиль): "Квази талстуудын нээлт".

2012 онд Роберт Лефковиц, Брайан Кебирка (Америкийн Нэгдсэн Улс): "G уурагтай хосолсон рецепторуудын судалгаа."

2013 онд Мартин Капрас (Америкийн Нэгдсэн Улс), Майкл Левитт (Их Британи), Йел Вачел: Химийн нарийн төвөгтэй системд зориулсан олон масштабтай загвар зохион бүтээжээ.

2014 онд Эрик Безиг (Америкийн Нэгдсэн Улс), Стефан В. Халл (Герман), Уильям Эско Молнар (Америкийн Нэгдсэн Улс): Супер нягтаршилтай флюресценцийн микроскопийн салбарт гарсан ололт амжилт.

2015 онд Томас Линдал (Швед), Пол Модрич (АНУ), Азиз Санжар (Турк): ДНХ-ийн засварын эсийн механизмын судалгаа.

2016 онд Жан-Пьер Сова (Франц), Жеймс Фрейзер Стюарт (Их Британи/АНУ), Бернард Фелинга (Нидерланд): Молекулын машинуудын дизайн, синтез.

2017 онд Жак Дубочет (Швейцарь), Ахим Франк (Герман), Ричард Хендерсон (Их Британи) нар уусмал дахь биомолекулын бүтцийг өндөр нарийвчлалтайгаар тодорхойлох крио-электрон микроскопуудыг бүтээжээ.

2018 оны шагналын тэн хагасыг Америкийн эрдэмтэн Фрэнсис Х.Арнольд (Франс Х.Арнольд) ферментийн чиглэсэн хувьслыг хэрэгжүүлснийг нь үнэлэн шагнасан; Нөгөө хагасыг нь Америкийн эрдэмтэд (Жорж П. Смит) болон Британийн эрдэмтэн Грегори П. Уинтер (Грегори П. Уинтер) нар пептид ба эсрэгбиеийн фагийн дэлгэцийн технологийг олж мэдсэнийг үнэлж шагнасан.